Drodzy Pielgrzymi! Życzę owocnego zwiedzania kościoła, który kryje w sobie intrygujące tajemnice.
Sanktuarium Matki Bożej Łęgowskiej, Królowej Polski, Orędowniczki Pojednania
① Grób budowniczego kościoła, o. Iwa Rowedera
② Portret o. Iwa Rowedera z 1765 r.
➂ Obraz bł. ks. Bronisława Komorowskiego
➃ Epitafium o. Urbana Müllera, kompozytora
➄ Epitafium o. Placyda Wernera (+ 1774)
➅ Epitafium ks. Burcharda Badacha (+ 1622)
➆ Wejście do krypty (m. in. z ciałem o. Urbana Müllera)
➇ Krucyfiks podtrzymywany przez anioła zawieszony w centrum kościoła
➈ Obraz: Ofiara Melchizedeka
➉ Obraz: Św. Józef
⑪ Obraz: Św. Bernard
⑫Obraz: Św. Barbara
⑬ Obraz Matki Bożej z ołtarza Bractwa Różańcowego
⑭ OŁTARZ: Ukrzyżowanie (z relikwiami Krzyża Świętego)
⑮ OŁTARZ Matki Bożej Różańcowej
⑯ OŁTARZ dedykowany św. Bernardowi
⑰ Obraz: Chrzest Jezusa
⑱ Ambona
⑲ Chrzcielnica
⑳ Obraz: Pokłon trzech mędrców
㉑ OŁTARZ „Dobrej Śmierci” (z feretronem)
㉒ Obraz: Św. Florian
㉓ Obraz: Wrogowie krzyża
㉔ Obraz: Chrystus (pierwotnie znajdował się w ołtarzu głównym)
㉕ Feretron z relikwiami św. Oliwii z Anagni
㉖ OŁTARZ główny z obrazem Matki Bożej Łęgowskiej i z ikoną św. Mikołaja
㉗ Ksenodochium zbudowane przez o. Iwa Rowedera w 1749 r.
㉘ Krzyż św. Wojciecha (+ 997) postawiony w 1000 lat po jego śmierci
Drodzy Pielgrzymi!
Erygowane zaledwie kilka lat temu sanktuarium wyrosło z przekonania, że kluczem do zrozumienia skomplikowanych dziejów Pomorza, i do zrozumienia ludzkiego życia, jest pojednanie. Otwórzmy się w tym miejscu łaski na piękno ponadczasowego przesłania zapisanego w Biblii: „W imię Chrystusa prosimy: pojednajcie się z Bogiem!” (2 Kor 5,20).
Pierwszy kościół został zbudowany na tym wzgórzu ponad sześćset lat temu przez cystersów, którzy posługiwali w Łęgowie od 1302 roku przez z górą pięć wieków. Obecną postać architektoniczną i wyposażenie zawdzięcza kościół o. Iwo Rowederowi, cystersowi, którego grób znajduje się w kruchcie kościoła. Zwiedzanie kościoła jest swego rodzaju podróżą w świat duchowości o. Iwa Rowedera i jest odkrywaniem przesłanek, które doprowadziły do powstania Sanktuarium Pojednania. Życzę owocnego zwiedzania kościoła, który kryje w sobie intrygujące tajemnice.
Ks. Grzegorz Rafiński
I. POMORZE – ZIEMIA POJEDNANIA I SOLIDARNOŚCI
Wykopaliska przeprowadzane od 1880 r. w Pruszczu i okolicach wykazały, że już u schyłku epoki kamiennej istniały tu osiedla ludzkie (prasłowiańska ludność tych ziem należała do kultury wschodnio-pomorskiej; jedno ze stanowisk archeologicznych znajduje się w Łęgowie, na początku dzisiejszej ul. Spacerowej). Łęgowo zawdzięczało swą witalność położeniu przy „Szlaku Bursztynowym”, którym przybywali tu kupcy z południa Europy. Krzyż stojący przy kościele ㉘ upamiętnia misję św. Wojciecha, który przechodził w 997 roku przez Łęgowo, wyruszywszy z dworu Ottona III do kraju cesarskiego sojusznika Bolesława I Chrobrego z misją chrystianizowania pogańskich Prusów i Wieletów oraz ochrzczenia Gdańska. W kolejnych stuleciach przez Łęgowo wiodła droga do wielokulturowego Gdańska, w którym zbiegały się drogi przybyszów z całej Europy. Łęgowo było otwarte na ludzi różnego autoramentu. Wraz z powstaniem świątyni, proboszczami łęgowskimi byli Pomorzanie z Kaszub i z Warmii, Niemcy i Polacy. Sam Iwo Roweder znał doskonale język łaciński, ale posługiwał się także, zależnie od potrzeb, językiem niemieckim lub polskim; był inicjatorem wprowadzenia do kościoła w Łęgowie zarówno obrazu Matki Bożej Królowej Polski (1741; zob. ㉖), jak i ołtarza z napisami w języku niemieckim (1760; zob. ㉑)[1]. Dowodem zgodnego współistnienia mieszkańców niemiecko- i polsko-języcznych jest znajdujący się w zasobach parafii „Rytuał” powstały w Gdańsku w 1716 r., w którym znajdują się dopisywane odręcznie przez kolejnych proboszczów łęgowskich przekłady niektórych tekstów liturgicznych z łaciny na język polski i niemiecki. Z kolei, świadkami czasu nienawiści są łęgowskie dzwony z 1625 i 1645 r. wywiezione z Łęgowa w 1942 r. z przeznaczeniem na cele wojenne. Powróciły one w 2008 roku z Niemiec do Łęgowa dzięki dobrym ludziom z Viersen i z Augsburga, nazwane wtedy „DZWONAMI POJEDNANIA”. Żyjemy w czasach, w których już wiemy, że kluczem do zinterpretowania trudnej historii Pomorza jest pojednanie, a nie nienawiść. Niejako na straży tej reguły stoi SANKTUARIUM Matki Bożej Łęgowskiej, Królowej Polski, Orędowniczki POJEDNANIA, ustanowione w dniu 15 stycznia 2008 r. Maryja zachęca wszystkich nawiedzających świątynię łęgowską do tego, aby poczuli swój udział w Jej misji pojednania pomiędzy narodami, pojednania pomiędzy ludźmi, których dzielą różne przekonania religijne, pojednania w skłóconych rodzinach, a także pojednania z Bogiem tych, którzy od Niego odeszli przez grzech. Uczy nas, że Bóg „pojednał nas z sobą przez Chrystusa i zlecił nam posługę jednania” (2 Kor 5,18). Warto rozpocząć zwiedzanie kościoła od zaznajomienia się z modlitwą, która jest odmawiana w sanktuarium:
„Pani Łęgowska, Orędowniczko Pojednania, broń nas przed jadem nienawiści. Prowadź do Chrystusa – Księcia Pokoju. Ucz nas, jak należy szanować ludzi innych przekonań, jak rozmawiać z braćmi, którzy deklarują się jako nasi przyjaciele. Wreszcie prosimy Ciebie, Matko, wypraszaj u Syna swego łaskę pokoju i wolności dla naszych braci ze Wschodu i Zachodu, z Północy i z Południa. Naucz nas prawdziwej ludzkiej solidarności”.
II. ZAŁOŻENIE ARCHITEKTONICZNE KOŚCIOŁA: „MOJĄ MIŁOŚCIĄ JEST UKRZYŻOWANY” (AMOR MEUS CRUCIFIXUS EST)
Rozpocznijmy zwiedzanie od przypatrzenia się ogólnemu założeniu architektonicznemu kościoła. Zawiera ono samo w sobie przesłanie, które można streścić zacytowanymi powyżej słowami św. Brygidy, które oddaje dominantę duchowości o. Iwa Rowedera (relikwie św. Brygidy znajdują się w relikwiarzu na ołtarzu ㉑).
Wchodząc do kościoła kierujemy się na wschód (zob. Łk 1,28: „Z wysoka Wschodzące Słońce nas nawiedzi”). Plan kościoła wpisuje się tym samym w uporządkowany sposób w otaczającą przestrzeń. „Ramiona” kościoła zbudowanego na planie krzyża greckiego są skierowane na cztery strony świata, obejmując niejako cały świat. Freski przedstawiające chmury (z 2 poł. XVIII wieku), które zamykają ściany: wschodnią, północną i południową, sprawiają, że wnętrze świątyni jawi się jako „przedsionek nieba”. Wiedzie do niego wejście „bramą triumfalną”, którą tworzą dwa łuki wieńczące filary podtrzymujące prospekt organowy. Na suficie świątyni Iwo Roweder kazał umieścić złote gwiazdy. Wszystko, co znajduje się we wnętrzu kościoła miało obrazować odpowiedź na pytanie, w jaki sposób można przekroczyć granicę między „ziemią” (profanum) i „niebem” (sacrum).
➇ Wchodząc do kościoła, stajemy pod krzyżem podtrzymywanym przez anioła, z dominującą nad całym wnętrzem rzeźbą Jezusa ukrzyżowanego. Jezus ukrzyżowany jest umieszczony w centrum kościoła („in medio ecclesiae”, jak czytamy w starej księdze powizytacyjnej) – kościoła zbudowanego, jak zauważyliśmy wyżej, na planie krzyża. W ten sposób jest ukazana prawda, że ukrzyżowanie Jezusa jest centralnym wydarzeniem w dziejach kosmosu (por. Kol 1,19-20); przez krzyż Jezusa wiedzie nasza droga „do nieba” (NB. Rzeźba Jezusa ukrzyżowanego jest usytuowana także na frontonie kościoła!).
III. PREZBITERIUM: „BRAMA DO NIEBIESKIEGO JERUZALEM”
Szczególne znaczenie (wydzielone balaskami) ma w kościele prezbiterium jako miejsce sprawowania liturgii. Na granicy prezbiterium, na szczycie ambony ⑱, znajduje się rzeżba symbolizująca „bramy niebieskiego Jeruzalem”, przedstawiająca św. Michała Archanioła trzymającego ognisty miecz i czaszkę. Obiekty znajdujące się w prezbiterium mówią nam o tym, że „kluczami” otwierającymi ową bramę są: Słowo Boże, Eucharystia i Chrzest.
1. Ambona: tajemnica Słowa Bożego ⑱
Ambona służąca do głoszenia Słowa Bożego powstała w poł. XVIII wieku. Pod kopułą ambony jest płaskorzeźba z symbolicznym przedstawieniem Ducha św. pod postacią gołębicy, a na zaplecku – siedem płomieni symbolizujących dary Ducha Świętego.
2. Ołtarz główny: tajemnica Eucharystii budującej wspólnotę Kościoła ㉖
Ołtarz główny z XVII-XVIII wieku, przeznaczony do sprawowania Eucharystii we wspólnocie Kościoła, unaocznia teologię Kościoła.
1: Na antepedium są wyhaftowane postacie patronów kościoła: św. Mikołaja i Matki Bożej Wniebowziętej oraz baranek paschalny.
2: Tabernakulum wykonane w 2000 roku. Sześć srebrnych lichtarzy z wygrawerowaną dedykacją w języku łacińskim: „Bogu Najlepszemu Najwyższemu, Maryi Matce Bożej i św. Mikołajowi – Iwo Roweder…, 1757”.
3.5: W kondygnacji nad tabernakulum znajdują się rzeźby aniołów trzymających narzędzia Męki Pańskiej: drabinę, słup, młotek i gwoździe, koronę cierniową, krzyż, włócznię.
4: Nad tabernakulum jest umieszczona PRAWOSŁAWNA IKONA SW. MIKOŁAJA CUDOTWÓRCY sprowadzona przed kilku laty ze Wschodu.
6.8.9.11: Wspólnota Kościoła jest zbudowana na fundamencie apostołów, w gronie których św. Paweł przyznaje szczególną rolę „filarów” Kościoła (zob. Ga 2,9): św. Piotrowi (jego figura jest widoczna w trzeciej kondygnacji ołtarza (6), wraz z figurą św. Pawła: (8), św. Jakubowi i św. Janowi Ewangeliście (rzeźby obu znajdują się w czwartej kondygnacji ołtarza: 9 i 11).
7: Wspólnota gromadząca się na Eucharystii uczestniczy w tajemnicy „świętych obcowania” – wspierana przez niebiańskich patronów: Matkę Bożą Wniebowziętą i św. Mikołaja. Obrazy: „Matki Bożej Rokitniańskiej” i „św. Mikołaja Biskupa z Maryją”, znajdują się w centrum trzeciej kondygnacji ołtarza i są eksponowane zamiennie, odsłaniane przy dźwiękach hejnału.
Obraz Matki Bożej Rokitniańskiej został sprowadzony do Łęgowa przez o. Iwa Rowedera w 1741 r. W 2008 roku obraz stał się ośrodkiem Sanktuarium Matki Bożej Łęgowskiej, Królowej Polski, Orędowniczki Pojednania. Maryja ma na sercu Orła Białego i koronę królewską na głowie – jest więc Królową Polski. Tytuł: Orędowniczka Pojednania wskazuje, że misja Maryi Królowej Polski nie jest skierowana przeciw komukolwiek. Świątynia łęgowska łączyła ludzi. Tak było kiedyś i tak powinno być dzisiaj. Kluczem do zrozumienia skomplikowanej historii tej ziemi jest pojednanie. Na obrzeżach szaty Matki Bożej ukrytej pod srebrną koszulką (widocznej na dostępnych w kościele obrazkach) są wymalowane narzędzia Męki Pańskiej, a także odkryte ucho: Maryja jest Matką Bożą Bolesną współcierpiąca z Jezusem, a w Rokitnie nazywa się ją „Cierpliwie Słuchającą”. Wokół obrazu są wota, a wśród nich korona poświęcona przez kard. Tarcisio Bertone (sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej).
Obraz św. Mikołaja z Maryją. W centrum obrazu jest zilustrowane wydarzenie, które miało miejsce podczas pierwszego Soboru Powszechnego w Nicei. Biskup Mikołaj, poruszony głoszonymi przez Ariusza herezjami na temat Jezusa i Maryi, uderzył go w twarz, czego konsekwencją było wyłączenie Mikołaja z grona ojców soboru i usunięcie z urzędu. W nocy wielu z uczestników soboru miało ten sam sen: ukazał się im Chrystus i Matka Boża – przywracający Mikołaja na urząd. Rankiem przywrócono Mikołajowi odebrane biskupstwo. Do treści snu nawiązuje na obrazie szarfa podtrzymywana przez anioła, na której jest wypisany po łacinie rozkaz Maryi, że "ten właśnie", czyli Mikołaj, musi być biskupem. Sama Maryja wręcza Mikołajowi insygnia biskupie: mitrę i pastorał.
10: Kościół realizuje odwieczny plan Boga w Trójcy Świętej Jedynego. W centrum piątej kondygnacji jest obraz Trójcy Świętej (Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego) powstały w pracowni Hermana Hana.
12: W tym miejscu był zawieszony obraz Matki Bożej Rokitniańskiej w latach 1741-2000. Obraz z barankiem paschalnym jest wykonany w 2000 r.
13: Ołtarz wieńczy figura Matki Bożej Wniebowziętej.
㉔ Motyw eucharystyczny uwypukla obraz Chrystusa ustanawiającego Eucharystię, który do roku 2000 był umieszczony w drugiej kondygnacji ołtarza głównego, gdzie był eksponowany zamiennie z obrazem św. Mikołaja Biskupa (w miejscu oznaczonym numerem 7).
3. Chrzcielnica: łaska zbawienia ⑲
Na granicy prezbiterium i przestrzeni przeznaczonej dla wiernych znajduje się chrzcielnica (w kształcie kwitnącego drzewa?), na wieku której jest wyrzeźbiona scena chrztu Jezusa przez św. Jana Chrzciciela w wodach Jordanu. Tłem dla chrzcielnicy jest podtrzymywana przez anioła płaskorzeźba ścienna, która umiejscawia chrzest w kontekście zbawczej męki i śmierci Jezusa. W centrum płaskorzeźby znajduje się krwawiące serce przebite trzema gwoździami i okolone koroną cierniową oraz widoczny jest symbol IHS z krzyżem (IHS = „Jezus Chrystus Zbawiciel [Soter]”). W tarczy jest wymalowany wizerunek Ukrzyżowanego.
Inne obiekty w prezbiterium
Zgodnie z wymogami wprowadzonymi po Soborze Watykańskim II ołtarz główny i ambona zostały „zdublowane” na użytek zreformowanej liturgii. Przed ołtarzem głównym jest ustawiony stół ołtarzowy. Została w niego wkomponowana XVIII-wieczna rzeźba przedstawiająca św. Bernarda z Clairvaux z Ukrzyżowanym Jezusem (św. Bernard, reformator zakonu cystersów, wyróżniał się nabożeństwem do Męki Pańskiej. Bracia zakonni widzieli nieraz, jak czule rozmawiał z Chrystusem ukrzyżowanym). Obok ambony jest postawione nowe lektorium z wyeksponowaną księgą Biblii i HEBRAJSKIM NAPISEM: „Słowo Pańskie” (hwhy-rbd). Nowym elementem są też sedilia z pulpitem (na zaplecku: św. Mikołaj – kopia obrazu z Mechowa).
㉓ Obraz przedstawiający „Wrogów Krzyża”, który jest ilustracją XVII-wiecznej wizji Kościoła Katolickiego jako „oblężonej twierdzy”. Dzisiaj trzeba obraz ten widzieć w kontekście misji Maryi, Orędowniczki Pojednania. Pojednanie jest spotkaniem partnerów świadomych własnej tożsamości.
㉒ Obraz z poł XVIII w.: Św. Florian z Lauriacum, Męczennik (+ 304), od 1436 r. główny patron Królestwa Polskiego, patron Krakowa, w którym studiował i przyjął święcenia kapłańskie o. Iwo Roweder.
㉖ Feretron z relikwiami św. Oliwii z Anagni, eremitki (+ 3 czerwca 492 roku w Anagni we Włoszech). Kult św. Oliwii w Oliwie wprowadził przeor Iwo Roweder w 1739 r. Relikwie z tamtych czasów zaginęły ok. 1830 r., ale w 2013 r. Metropolita Gdański Abp Sławoj Leszek Głódź sprowadził na nowo relikwie św. Oliwii z Anagni i oddał je do Łęgowa, miejsca pochowania o. Iwa Rowedera. Feretron stanowi wotum ofiarowane św. Oliwii w 2013 roku przez wspólnotę parafialną i ks. prob. Grzegorza Rafińskiego. Na feretronie jest umieszczone wezwanie, które streszcza misję św. Oliwii: „Święta Oliwio, wypraszaj pokój naszym dniom!”.
⑰ i ⑳ Prezbiterium otwiera się na przestrzeń przeznaczoną dla wiernych dwoma obrazami, które wiąże temat objawienia Jezusa światu: Obraz ⑰ (Chrzest Jezusa w Jordanie) jest ilustracją wydarzenia opisanego w Mt 3,13-17 („[Jan] ujrzał Ducha Bożego zstępującego jak gołębicę i przychodzącego na Niego. A głos z nieba mówił: Ten jest mój Syn umiłowany, w którym mam upodobanie”). Symetrycznie do obrazu chrztu Jezusa znajduje się obraz ⑳ ukazujący objawienie Jezusa światu w osobach trzech mędrców. (zob. Mt 2,1-12).
U dołu ściany wschodniej prezbiterium są wyeksponowane dwa antepedia kurdybanowe z 2. poł. XVIII w.
IV. OŁTARZE BOCZNE = „OKNA Z WIDOKIEM NA NIEBO”
Bogaty wystrój kościoła nie jest dziełem przypadku. Ołtarze, obrazy usytuowane na ścianach kościoła, konfesjonały, chrzcielnicę i ambonę można porównać do okien, przez które zaglądamy do nieba i przez które widzimy pomocników i środki dane nam przez Boga w drodze do nieba (nie zapominając o tym, że w centrum dzieła zbawienia jest krzyż Jezusa).
1. „Zbawienie przyszło przez krzyż”:
Ołtarz Ukrzyżowania z relikwiami Krzyża Świętego ⑭
Boczny ołtarz ze sceną Ukrzyżowania stanowi „obudowę” dla pozostawionego przez cystersów skarbu, jakim są relikwie Krzyża Świętego (autentyczność relikwii potwierdza dokument z 16 lipca 1736). W tle ołtarza jest fresk z motywem chmur będący ilustracją prawdy, że przez krzyż wiedzie droga do nieba. Ołtarz pochodzi z poł. XVII w. i 1. poł. XVIII w. W centrum ołtarza: Grupa Ukrzyżowania (1720-1730), z Matką Boską, św. Janem Ewangelistą i św. Marią Magdaleną. W skalistej podstawie są umieszczone sceny: pojenia Jezusa żółcią, przybicia do krzyża i gry w kości o szaty. W tle Krzyża: malowidło na desce przedstawiające modlącego się zakonnika na tle Jerozolimy. W zwieńczeniu ołtarza: rzeźba „Ecce Homo” (z ok. poł. XVII w.). Na ścianie powyżej ołtarza: rzeźba Boga Ojca. W predelli: obraz opłakiwania Jezusa w grobie przez anioły (z XVII w.), z rzeźbami aniołków po bokach (w. XVIII). Antepedium: Jezus w grobie (obraz z XIX w. nałożony na malunek z XVIII w.).
2. „Przez Maryję do Jezusa”:
Ołtarz Bractwa Różańcowego ⑮
Ołtarz powstał częściowo w 3. ćwierćwieczu XVII w. i częściowo w 1. połowie XVIII w. Przeniesiony z katedry oliwskiej i zestawiony w roku 1749. Główny obraz: z roku 1750. Na mensie: Figura Matki Bożej Fatimskiej: przywieziona z Fatimy i tam poświęcona w 2007 roku. Dwa srebrne lichtarze z wygrawerowaną dedykacją w języku łacińskim: „Módlcie się, bracia, za mnie grzesznika. 1773… Dla ołtarza Różańcowego w Łęgowie – o. Placyd Werner”.
Ołtarz ma cztery kondygnacje ujęte kolumnami i uchami z ok. 1720 r.
Pierwsza kondygnacja: figury św. Benedykta i św. Bernarda (z ok. 1720 r.). W polu głównym jest obraz ufundowany w 1750 r. przez Bractwo Różańcowe przedstawiający adorację Matki Bożej Różańcowej (w sukience srebrnej z cechą miejską Gdańska i imienną Hieronima Holla III, czynnego 1741-76) przez św. Dominika i członków Bractwa Różańcowego, zakonników, mężczyzn, kobiety i dzieci z różańcami w rękach. W tle jest widoczny kościół w Łęgowie z murowaną wieżą, która nie dotrwała do naszych czasów, gdyż spłonęła w 1862 roku.
Pierwotnie funkcjonowała zasuwa, pozwalająca wprowadzać w pole główne obraz powstały w 1. połowie XVIII w. przedstawiający Wniebowzięcie Matki Bożej, który wisi aktualnie obok ołtarza (⑬).
Druga kondygnacja: figury Matki Bożej z Dzieciątkiem i św. Józefa. Obraz: Dzieciątko Jezus z krzyżem.
Trzecia kondygnacja: obraz: Wniebowzięcie Matki Bożej.
W szczycie: rzeźby dwóch aniołków (z ok. poł. XVIII w.), kartusz rokokowy i rzeźba św. Kazimierza Królewicza.
3. „Kto spożywa ten chleb, będzie żył na wieki”:
Ołtarz cudu św. Bernarda z Clairvaux ⑯
Zwieńczenie ołtarza pochodzi z 1. ćwierćwiecza XVII w., główna kondygnacja zaś z 2. ćwierćwiecza XVIII w. (przed 1743 r.). Ołtarz przeniesiony z katedry oliwskiej i zestawiony w roku 1751.
W polu głównym: Obraz z połowy XVIII w.; srebrne sukienki z XIX w. Obraz przedstawia św. Bernarda w towarzystwie biskupów Chartres i Poitier wychodzącego z Najświętszym Sakramentem przed kościół w Couldre do księcia Wilhelma Akwitańskiego. Na obrazie uchwycony jest moment, w którym książę, który dotąd popierał antypapieża Anakleta II i prześladował biskupów wiernych papieżowi Innocentemu II pada przed Najświętszym Sakramentem i odżegnuje się od schizmy.
W zwieńczeniu: Obraz Chrystusa ukazującego rany.
Powyżej mensy: Tabliczka z napisem „Altare Privilegiatum (…) Benedicto XIV Summo Pontefice conc A.D. MDCCXLIII”: z ołtarzem tym związany był przywilej nadany przez Papieża Benedykta XIV w roku 1743, polegający na uzyskaniu odpustu zupełnego dla Mszy św. za zmarłych.
Antepedium kurdybanowe z XVIII w.
W pobliżu ołtarza znajdują się obraz zawierający odniesienia do Eucharystii:
➈ obraz: Ofiara Melchizedeka jako typ Eucharystii (z napisami w języku niemieckim).
4. Modlitwa o „dobrą śmierć”:
Ołtarz Bractwa Matki Bożej Bolesnej ㉑
Ołtarz był związany z Bractwem Matki Bożej Bolesnej, którego zadaniem była modlitwa przy umierających. Powstał w 1760 r. jako obudowa dla feretronu z 1. poł. XVIII wieku.
Skrzydła szafy ołtarzowej (1760 r.). Na zewnątrz jest malunek z motywami roślinnymi; od wewnątrz są dwa obrazy przedstawiające ideę „dobrej śmierci”. Na lewym skrzydle: obraz przedstawiający Łazarza na łożu; nad Łazarzem pochylony Jezus w towarzystwie Marii i Marty, sióstr Łazarza oraz młodej kobiety. Pod obrazem cytat z Ps 115, 15: „Drogocenną jest w oczach Pana śmierć Jego czcicieli” (w języku niemieckim). Na prawym skrzydle ołtarza: Obraz przedstawiający zaśnięcie Maryi; oczy Maryi są wzniesione ku górze; towarzyszy Jej św. Piotr (na pierwszym planie) oraz jakiś mężczyzna i kobieta. Pod obrazem cytat z Pnp 5,6: „Życie ze mnie uchodzi” (w języku niemieckim).
W zwieńczeniu ołtarza: Rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem adorowanej przez dwa aniołki. Po bokach: dwa uszaki.
Feretron. Na jednej stronie feretronu jest Obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem (z Łąk Bratiańskich) w sukience srebrnej (z cechami miejskimi Gdańska, imiennymi Hieronima Holla III, czynnego 1741-1776 i Jana Krzysztofa Wonneckera I, czynnego 1721-1758 oraz probierczymi Konstantyna Quartiera z 1740 i „S” w koronie zapewne Jana Gotfryda Schlaubnitza). Obraz na drugiej stronie feretronu: rozdawanie różańców i szkaplerzy. Obraz podzielony jest na dwie strefy. U góry (w niebie) jest Chrystus niosący krzyż, Maryja i Duch Święty. U dołu (w czyśćcu?) jest król, biskup i inne osoby. Obie strefy łączą: różaniec trzymany przez Maryję, strugi krwi tryskające z boku Jezusa oraz aniołowie schodzący z nieba i rozdający szkaplerze. Postacie są w sukienkach metalowych. Na obrazie srebrne wota z datami: 1746, 1751, z nazwiskiem Jan Nau, oraz cztery w kształcie serc z datą 1730 i nazwiskiem Barbara Alezscher i jedno z inicjałami J.A.M.A.M.G.D.G.D.G.
V. ŚLADY OBECNOŚCI TYCH, KTÓRZY MODLILI SIĘ TU PRZED NAMI
1. O. Iwo Roweder (ur. w 1699 r. w Braniewie; zm. w 1765 r. w Łęgowie). Budowniczy kościołów: w Różynach (1746) i w Łęgowie (1748).
① Grób o. Iwa Rowedera w kruchcie kościoła.
② Portret o. Iwa Rowedera wykonany w roku jego śmierci (widoczny od środka kościoła, nad wejściem).
2. O. Urban Müller (ur. w 1728 r. w Pasłęku; zm. w 1799 r. w Łęgowie). Był kompozytorem, proboszczem w Łęgowie. Został pochowany w krypcie ➆ – możliwe jest zejście do krypty!). Epitafium ku jego czci jest zawieszone pod chórem (➃). O. Urban jest ciągle „obecny” w kościele łęgowskim przez muzykę, którą skomponował, a która do dziś rozbrzmiewa we wnętrzu kościoła (możliwe jest odtworzenie nagrania „Offertorium” w wykonaniu zespołu „Cappella Gedanensis” pod dyr. prof. Aliny Kowalskiej-Pińczak).
3. Bł. ks. Bronisław Komorowski (1889-1940), Męczennik. Zamordowany w Stutthofie. Był wikariuszem łęgowskim od 2 kwietnia 1914 r. do maja 1915 r. Jego portret jest zawieszony pod chórem (➂). Jest patronem Oratorium znajdującego się po drugiej stronie ulicy.
4. Pod oknami (➅ i ➄) są widoczne epitafia dwóch wybitnych proboszczów: Burcharda Badacha (+ 1622) i Placyda Wernera (+ 1774). Pierwsze z epitafiów do 1995 r. było umieszczony w posadzce w prezbiterium, a drugie – w posadzce przy ołtarzu Matki Bożej Różańcowej.
5. Proboszczem z czasów Wolnego Miasta Gdańska był ks. Johannes Ohl, który służył w parafii w latach 1929-1945. Proboszczowie łęgowscy po wojnie: ks. Antoni Kohutnicki (1945-1959), ks. Władysław Żywiński (1959-1968), ks. Józef Łyp (1968-1993), ks. Grzegorz Rafiński (od 1993 r.).
6. Ks. Johannes Goedeke (1914-2012). Urodzony w Kłodawie. Był mieszkańcem Łęgowa do przyjęcia święceń kapłańskich w 1939 r. w Gdańsku-Oliwie. Zmarł w Niemczech. Wielki orędownik przyjaźni Polaków i Niemców. Kapelan „Adalbertus-Werk”. Laureat wyróżnienia „Człowiek Pojednania 2013”.
VI. NA ZAKOŃCZENIE ZWIEDZANIA, PARĘ CIEKAWOSTEK…
1. W zakrystii: monstrancja „Caro factum est” i puszka na komunikanty z 2. ćw. XVIII w.
2. Dwa konfesjonały narożne z poł. XVIII wieku (w transepcie). Warto przyjrzeć się płaskorzeźbom mającym skłaniać do skruchy i pojednania się z Bogiem.
3. Krucyfiks na ołtarzu ⑯ z relikwiami św. Jana Pawła II. Obok ambony jest zawieszony obraz św. Jana Pawła II poświęcony na jego grobie w Watykanie.
4. Witraże powstałe w 2013 r.:
⑯ Witraż z herbem Anagni, miasta św. Oliwii.
㉑ Witraż z herbem Bari, miasta, w którym są przechowywane relikwie św. Mikołaja;
㉔ Witraż z herbem zakonu cystersów.
㉕ Witraż z herbem Łęgowa z 1925 r. (3 złote kule = atrybut św. Mikołaja).
5. Kierując się ku wyjściu z kościoła widzimy okazały prospekt organowy z organami używanymi podczas liturgii.
6. W kruchcie kościoła przechodzimy nad grobem o. Iwa Rowedera ①. Warto pamiętać o tym, że w 2012 r. Metropolita Gdański rozpoczął proces informacyjny na szczeblu diecezjalnym w sprawie świątobliwości życia o. Iwa Rowedera.
PO WYJŚCIU Z KOŚCIOŁA…
Można przejść DROGĘ KRZYŻOWĄ wokół kościoła (stacja XIII jest przy „Krzyżu św. Wojciecha” ㉘).
Na tablicy przy wyjściu z placu kościelnego w kierunku wschodnim znajdują się informacje na temat budynku KSENODOCHIUM zbudowanego w 1749 r. przez o. Iwa Rowedera (㉗ Dom jest własnością prywatną i można go oglądać tylko z zewnątrz!).
Można wejść do DOMU POJEDNANIA I PRZYJAŹNI IM. JANA PAWŁA II (po drugiej stronie ulicy) będącego rekonstrukcją plebanii zbudowanej w 1744 r. przez o. Iwa Rowedera. Wewnątrz znajdują się PUNKT GASTRONOMICZNY i sala kapituły wyróżnienia „Człowiek Pojednania i Pokoju” przyznawanego rokrocznie przez kapitułę. W sali kapituły jest zorganizowane MUZEUM z pamiątkami pocysterskimi i „znakami pojednania”. Wśród eksponatów są stare księgi i paramenty liturgiczne oraz dziewiętnastowieczny baldachim i menora.
Można odpocząć w parku po drugiej stronie ulicy, w którym jest też możliwość modlitwy i medytacji przy ośmiu stacjach DROGI POJEDNANIA.
Parafialny Klub Sportowy zaprasza chętnych do HALI SPORTOWEJ mieszczącej się w Oratorium im. bł. Bronisława Komorowskiego (po drugiej stronie ulicy).
DODATEK. PROPOZYCJA „SZLAKU IWA ROWEDERA”
1. Bazylika w Braniewie. Miejsce chrztu Iwa Rowedera.
2. Bazylika i b. klasztor w Gdańsku-Oliwie. Iwo Roweder wstąpił do klasztoru oliwskiego w 1717 r., był przeorem klasztoru w latach 1738-1754 (w zakrystii jest jego portret z 1738 r. w todze rektora studium filozofii i teologii).
3. Opactwo w Krakowie-Mogile. Miejsce pobytu Iwa Rowedera podczas studiów i święceń kapłańskich (1726: Kraków) oraz sprawowania posługi wice-przeora.
4. Kościół w Gdańsku-Matarni. Miejsce posługiwania Iwa Rowedera w latach 1732-1736 (z przerwami). W tym czasie o. Iwo był między innymi nauczycielem przyszłego króla Stanisława Poniatowskiego.
5. Kościół w pobliskich Różynach (4 km w kierunku Tczewa). Iwo Roweder był proboszczem w Łęgowie i w Różynach w latach 1741-1765. Warto obejrzeć kościół w Różynach zbudowany przez Iwa Rowedera w 1746 r.
6. Biblioteka PAN w Gdańsku, w której znajdują się pisane po łacinie „Lucubrationes” (Nocne studia) Iwa Rowedera.
[1] W XVIII wieku trudno jeszcze mówić o „narodowości” w dzisiejszym znaczeniu. Iwa Rowedera można określić jako „Pomorzanina” (z Prus Królewskich) lojalego wobec króla polskiego.
(Opracowanie: G. Rafiński)